Przygotowany przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju oraz Komisję Kodyfikacyjną Prawa Budowlanego projekt ustawy o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw (tzw. mała nowelizacja), został skierowany do konsultacji społecznych i uzgodnień międzyresortowych. Jak podaje resort, mała nowelizacja jest wstępem do kompleksowych zmian systemowych, które zakładają m.in. wydawanie decyzji o warunkach zabudowy wyłącznie na terenach przygotowanych do inwestycji.
Ustawa jest podstawowym aktem regulującym zagadnienia planowania i zagospodarowania przestrzennego. Jej nowelizacja jest odpowiedzią na potrzebę dokonania szybkich zmian, rozwiązujących najpilniejsze problemy związane z kształtowaniem przestrzeni, a jednocześnie nie powodujących po stronie gmin dodatkowych obciążeń. Umożliwi gminom efektywne gospodarowanie przestrzenią – zanim przeprowadzone zostaną długofalowe zmiany systemowe. Kierunek planowanych w małej nowelizacji zmian jest zgodny z postulatami zgłaszanymi m.in. przez samorządy, stowarzyszenia urbanistów i architektów.
W trakcie uzgodnień międzyresortowych oraz konsultacji publicznych planowany jest szereg wydarzeń i inicjatyw, tak by jak najwięcej osób mogło wyrazić swoje zdanie na temat proponowanych rozwiązań. Zgodnie z założeniami projekt ustawy powinien zostać zatwierdzony przez Radę Ministrów przed końcem I półrocza 2015 r. i przyjęty przez parlament obecnej kadencji.
Najistotniejsze i wymagające najszybszych działań problemy dotyczą nieuwzględniania przy planowaniu przestrzeni zasad urbanistyki – chaotyczna i rozproszona zabudowa oznacza wyższe koszty budowy i utrzymania infrastruktury, niekorzystnego bilansu kosztów i zysków związanych z prowadzoną polityką przestrzenną i wynikającego z tego rosnącego deficytu w budżetach gmin (m.in. konieczność wykupu przez gminę gruntów pod drogi publiczne, budowę infrastruktury do ich obsługi), a także nadmiernej ilości terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, wynikającej z braku przeprowadzania analiz potrzeb rozwojowych gmin i ich sytuacji demograficznej. Według danych Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowani Polskiej Akademii Nauk, 14 proc. powierzchni kraju jest przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, natomiast według ewidencji odzwierciedlającej stan faktyczny, grunty zabudowane to 1 proc. (dane Głównego Urzędu Statystycznego). Nowelizacja ustawy o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ma również zmienić niski poziom udziału społeczności lokalnej w planowaniu przestrzeni, co prowadzi do licznych konfliktów oraz zmniejszyć utrudnienia dla realizacji idei miasta zwartego, przyjaznego użytkownikom, w tym pieszym, rowerzystom i niepełnosprawnym. Ustawa ma dziś charakter wyłącznie proceduralny, nie nadaje planowaniu przestrzennemu kierunku merytorycznego, którego wymagają dzisiejsze wyzwania cywilizacyjne (potrzeba zrównoważonego rozwoju i oszczędnego gospodarowania zasobami).
Projektowane rozwiązania mają przyczynić się do przekierowania inwestycji budowlanych na tereny przygotowane do zabudowy i wyposażone w niezbędną infrastrukturę. Decyzje o warunkach zabudowy (WZ) dotyczące nowej zabudowy będą wydawane wyłącznie na tereny przygotowane do inwestycji, natomiast procedury i zakres sporządzania planów miejscowych będą wymagały przeprowadzenia analiz dotyczących m.in. podaży i zapotrzebowania na tereny budowlane. Nowelizacja ma także wprowadzić przepisy umożliwiające uchwalenie planu miejscowego na podstawie wystąpienia podmiotu prywatnego, który jednocześnie zobowiąże się do wyposażenia terenów w określoną infrastrukturę i bezpłatnego jej przekazania gminie. Wśród proponowanych rozwiązań znalazło się lepsze zabezpieczenie interesów inwestorów i procesów inwestycyjnych (prywatnych i publicznych) poprzez uchwalanie planów miejscowych przy zaangażowaniu wielu podmiotów i społeczności lokalnej. Inwestycje na terenach newralgicznych, o szczególnym znaczeniu dla danej miejscowości, oraz inwestycje wzbudzające kontrowersje społeczne (np. dotyczące instalacji odnawialnych źródeł energii innych niż mikroinstalacje, inwestycji na obszarach publicznych) będą realizowane wyłącznie w oparciu o plan miejscowy. Decyzje o warunkach zabudowy otrzymają termin ważności na 2 lata, co ma zapewnić ich spójność z istniejącym planem zagospodarowania przestrzennego.
Nowelizacja określi reguły efektywnego gospodarowania przestrzenią, w tym zasad miasta zwartego, niskoemisyjnego, przyjaznego pieszym i rowerzystom, a przez to bardziej przyjaznego dla jego mieszkańców, m.in. poprzez ustanowienie zasad i konieczność wydzielania gruntów przeznaczonych pod zieleń publiczną, parki, place, skwery i obiekty kultury, ułatwi powstawanie przestrzeni otwartych dla mieszkańców.
Zmiany będą dotyczyły również wzmocnienia udziału społeczeństwa w procesie sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, m.in. dzięki dodatkowym konsultacjom i obowiązkowi publikowania dodatkowych dokumentów. Procedura uchwalania planu miejscowego na podstawie wystąpienia prywatnego podmiotu będzie go dodatkowo obligowała do przedstawienia m.in. wizualizacji inwestycji, tak by społeczność lokalna miała realna możliwość jej oceny.